تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در جای جای ایران باستان
مزون مُدینه تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در جای جای ایران باستان
آداب و رسوم شب یلدا در استان های مختلف
شب یلدا در استان آذربایجان (شرقی و غربی)
در این خطه رسم است که خوانچه های مزین شده و پر زرق و برق به خانه نامزد یا خانه تازه عروس می برند.و در سینی های زیبا هندوانه ها را تزیین کرده و شال های قرمز رنگی در کنار ان می گذارند در حالیکه مردم شمال با تزیین ماهی این رسم را برگزار میکنند.
شب یلدا در اصفهان
آیین ها و رسومات ویژه و خاصی از دیرباز در اصفهان جاری است که در حال حاضر نیز این رسومات پا برجا و ادامه دار هستند اصفهانی ها بر این باورند که چله در ایران به دو بخش تقسیم شده است یکی چله بزرگ و دیگری چله کوچک.
از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه زمان چله ی اول است،اما چله کوچک از دهم بهمن تا سی بهمن ادامه دارد.شب چله و ایین برگزاری آن در مناطق مختلف متفاوت است.در اصفهان این شب به نام چله زری (مونث) نامگذاری شده ولی در شهرها و مناطق مختلف با رسم و رسومات این شب به عمو چله (مذکر) معروف است.
در پاسخ به این سوال که چرا این شب شامل جنسیت شده ،گفته می شود چون از ابتدا هم اشیا و جانداران دارای جنسیت ماده و نر و یا مذکر و مونث بوده و هست به همین دلیل به این روزها و شب ها هم نام تعیین شده.
مردم اصفهان دو شب را با نام شب چله برگزار میکنند که این شب ها رسوم مخصوص به خود را دارند.این شبها با حضور گرم خانواده ها صورت میگیرد.در شب چله اصفهانی ها سفره ای را با نام سفره ی شب چله باز میکنند که در این سفره هندوانه را به دلیل کروی بودنش سمبل خورشید می دانند و آن را در سفره های خود جای می دهند.
شب یلدا در کهگیلویه و بویر احمد
در این شب همه ی بستگان دور هم جمع میشوند تا کهنسال ترین فرد فامیل برای آنها «متیل»بخواند.
متیل به قصه ی بلند و افسانه ای که توسط فرد حفظ،شده گفته میشود.آنها برای اینکه زمستان پر بارش و برفی داشته باشند آش های محلی مانند دووا و شیر برنج را میپزند.آش دووا را در ظرفهای بزرگی که برای جمعیت زیادی برسد می پزند و یک نوع آش دوغ است.
مردم کهگیلویه و بویر احمد در این شب رسمی به اسم «کاسه بهره» دارند که این رسم به این صورت است که برای همسایه های فقیر غذا برده می شود.
غذای معروف و سنتی شب یلدای آنها آش کارده،شله ماش و شله بادام می باشد.
شب یلدا در استان مازندران
مازندرانی ها هم شب یلدا را بسیار مهم و گرامی میدارند.آنها در شب چله به منزل بزرگترها می روند و در دورهمی های خود به خوردن خوراکی و میوه های مخصوصی چون انار و هندوانه و ازگیل می پردازند.فردوسی خوانی میکنند و فال حافظ میگیرند.شب را با شنیدن داستان ها و صحبت های بزرگترها صبح میکنند و اعتقاد دارند که صبح شب یلدا خورشید به تاریکی و سیاهی پیروز شده است.
شب یلدا در استان فارس
مردم شیراز سفره شب چله را همانند سفره نوروز رنگین میکنند.آنها سردیجاتی از جمله مرکبات و هندوانه را برای افراد سرد مزاج و خوراکی های گرم از جمله خرما و رنگینک را برای افراد با مزاج گرم آماده میکنند.خواندن شعرهای حافظ یکی از رسم های جدا نشدنی برای شیرازی ها است.حافظ خوانی به عنوان رسم همیشگی و کلی شب نشینان یلدا شده است.
شب یلدا در استان همدان
فال سوزن هم یکی از رسوم همدانی ها در شب یلدا است به اینصورت که همه دور تا دور هم می نشینند و پیرزنی به صورت مداوم شعر میخواند و دختر کوچکی هم بعد از تمام شدن هر شعر به یک تکه پارچه آب نخورده و نبریده سوزن میزند و شعرهای پیرزن بنا بر ترتیب نشستن مهمان ها فال آنها میشود.
در همدان هم شب یلدا خوراکی های مخصوص شهر را که مربوط به آب و هوای آنجا هست میخورند.در شهرهای ملایر و تویسرکان معمولی ترین خوراکی های موجود مانند کشمش و گردوو میز خورده میشود.
شب یلدا در استان اردبیل
در اردبیل نیز در این شب دور هم جمع میشوند و تا نیمه های شب کنار هم مینشینند.از جمله خوراکی هایی که در این شب رسم هست هندوانه ،انار،پرتقال،تخمه،ماهی،پلو و .... میباشد.
شب یلدا در کرمانشاه
برا اساس آیین های قدیمی در این شهر نیز این شب را گرامی میدارند و با شعر خواندن ،قصه گویی،فال گرفتن و خوردن آجیل و خوراکی شب را بیدار میمانند و شادی میکنند.
آنها میوه هایی را که در این شب میخورند به نوعی نمادی از خورشید میدانند مثل هندوانه،انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد.
قصه هایی همچون حسین کرد شبستری ، رستم و سهراب ، شیرین فرهاد به شعر خوانی از اشعار دلنشین و معروف شامی کرمانشاهی در این شب در مجالس مردم کرمانشاه خوانده می شود و خوراکی هایی از جمله مشکل گشا ، آجیل ، کاک ، راحت الحلقوم ، نان برنجی و شیرینی محلی نان پنجره ای پذیرایی می شود. فال گرفتن یکی از عادات زیبای کرمانشاهی است که با اتکا به اعتقادات خود رهنمودهای آن را چراغ روشنی برای حل مشکلات خود قرار می دهند.
شب یلدا در کردستان
«شه وی چله» اصطلاح کُردی شب چله یا شب یلدا می باشد. عکس خانه ها از قدیم در این شهر نان سنگک با دلمه خوشمزه برای پذیرای میهمانان تدارک می بینند و این امر به شکل یک رسم رایج در این شهر جا افتاده است.
شب یلدا در گلستان
مردم گلستان دوره یک کرسی جمع شده و نقل اندازی می کنند نقل اندازی همان تعریف کردن داستان های شفاهی یا همان مثل گویی می باشد.میوه های جنگلی و باغی میوه های مخصوص این شب در گلستان است شیرینی هایی همچون کَسمَک و مَت و همچنین کندس،لیمو،پرتقال و ولیک سفره شب یلدا را در خانه گلستانی ها رنگین میکند.
شب یلدا در خراسان جنوبی
در خراسان جنوبی آداب و رسوم این شب کمی متفاوت تر از دیگر شهرها می باشد به عنوان مثال یکی از خاص ترین پایین های شب یلدا در خراسان جنوبی مراسم کف زنی می باشد.
در این مراسم اقدام به خیساندن ریشه گیاهی به اسم چوبک در آب می کنند و بعد از اینکه چند بار جوشاندند داخل ظرف بزرگ سفالی به اسم تغار می ریزند و جوانان و مردان طایفه با دسته چوب های نازک درخت انار به اسم دسته گز مایع به دست آمده را هم زده تا به حالت کف در آید.جوانان هم قبل از اینکه کف را برای خوردن آماده کنند با مالیدن آن به سرو صورت همدیگر شادی میکنند. توجه داشته باشید برای اینکه از این ماده کف خوبی به دست آید بایستی این کار را در محیط سرد انجام داد.
در آخر کفی که به دست آمد را با شیره شکر مخلوط و آماده خوردن کرده و نهایتا با پسته و مغز گردو تزیین شده و برای پذیرایی مهمانان بکار می برند.
شب یلدا در قزوین
آداب و رسوم خاصی در شب یلدای قزوینی ها رقم می خورد آن هم اینکه اهالی این شهر قبل از هر چیزی به دید و بازدید می پردازند و به دیدار بزرگترهای فامیل رفته و برایشان میوه های سرخ رنگ خشک شده که شب چره نام دارند می برند چرا که این کار از نظر آنها شگون دارد.
مردم قزوین در این شب با درست کردن سبزی پلو با ماهی دودی و همچنین خوردن انار ، هندوانه و تنقلات مختلف همچون گردو ، تخمه ، انجیر خشک ، کشمش و آجیل مشکل گشا شب طولانی خود را به اولین صبح زمستانی می رسانند بانوان سالخورده قزوین ای بر این باورند که اگر ننه سرما در این شب گریه کند باران می بارد و چنانچه پنبه های لحاف بیرون بریزد برف میبارد و اگر گردنبند مروارید ش پاره شود از آسمان تگرگ می ریزد.
شب یلدا در استان مرکزی
در استان مرکزی نیز آداب و رسوم جالبی وجود دارد در این شهر خانواده ها به دور کرسی نشسته و انواع تنقلات و میوه ها همچون انگور ، هندوانه ، نخودچی کشمش ، تخمه و خرما روی سینی های قدیمی مسی چیده و میل می کنند. ریش سفیدان و بزرگترهای فامیل به غیر از خواندن اشعار سعدی و حافظ و فردوسی ،داستان ها و خاطرات کهن ایران زمین را برای اهل خانواده نقل میکنند.
